بلاهایی که سر خانه خدا آمد

رخدادهای خانه خدا: 3 بار سیل، 3 حمله و سرقت حجرالاسود

نگاهی به رخدادها و حوادث قدیمی ترین خانه مقدس جهان در روزهایی که تعداد بسیاری از زائران مسلمان بر گرد آن حلقه زده و طواف می کنند.

کعبه از قدیمی ترین نشانه های الهی است که نام و القابش 17 بار در قرآن آمده و از زمان حضرت ابراهیم مناسک حج گرد آن شکل گرفته است. به بهانه ایام حج و حضور زائران در مکه نگاهی می کنیم به حوادث اتفاق افتاده در پیرامون کعبه، تاریخ تخریب ها و بازسازی ها و ابعاد این خانه ساده اما زیبا که مصداق زیبایی در ساگی است.

زمان ساخت اولین بنای کعبه(ببینیم)
طبق محاسبات اولین بار در 1892 قبل از میلاد حضرت مسیح، حضرت ابراهیم و پسرش اسماعیل، خانه خدا را بنا کردند. از آن تاریخ تا کنون، در مجموع حدود 10 بار کعبه بازسازی اساسی شده است. مثلا در زمان قصی بن کلاب، جد پنجم پیامبر، کعبه دارای سقف شد و شمایلی شبیه شمایل عصر بعثت پیدا کرد.

حمله سپاه ابرهه به کعبه (ببینیم)
52 سال قبل از هجرت، سپاه ابرهه، حاکم یمن برای تخریب کعبه راهی مکه شد. اما در نزدیک مکه با هجوم پرندگان و بر اثر پرتاب سنگ ریزه های این پرندگان، این حمله خنثی شد. چون سپاه ابرهه چند فیل داشت، به آن سال عام الفیل یعنی سال فیل می گفتند. پیامبر نیز در همین سال به دنیا آمد.

تولد حضرت علی در خانه کعبه (ببینیم)
23 سال قبل از هجرت، فاطمه بنت اسد همسر ابوطالب که درد وضع حمل دارد به کعبه پناه می برد. رکن یمانی شکافته می شود و فاطمه بنت اسد داخل خانه کعبه می شود و امام علی علیه السلام در کعبه به دنیا می آید.

تخریب کعبه با سیل
18 سال قبل از هجرت، سیل کعبه را خراب کرد و قبایل قریش، آن را بازسازی کردند. در زمان نصب حجر الاسود بین آنها اختلاف افتاد چون هر قبیله ایی می خواست این افتخار نصیب خودش شود. با تدبیر حضرت محمد که 35 سال بیشتر ندارد، حجر الاسود روی پارچه ایی قرار گرفت، هر کدام از بزرگان قبایل گوشه پارچه را گرفتند و آن را کنار خانه کعبه بردند. و خود حضرت محمد حجر الاسود را نصب کرد. کعبه که بازسازی شد به دلیل مشکلات مالی قریش، ابعادش اندکی از کعبه قبلی کوچک شد.

آتش گرفتن کعبه با منجنیق های سپاه اموی (ببینیم)
در سال 63 هجری، در حمله سپاه امویان به فرماندهی حصین بن نمیر، مکه که در اختیار عبدالله بن زبیر بود محاصره شد. سپاه اموی با منجنیق شهر را کوبید که کعبه بر اثر اصابت گلوله های آتشین، تخریب شد و آتش گرفت. یزید چند روز بعد از از این حمله درگذشت و سپاه اموی به شام برگشت.

بازسازی کعبه توسط عبدالله بن زبیر (ببینیم)
عبدالله بن زبیر، در سال 64 هجری کعبه را که نیمه ویران شده بود، بازسازی کرد. او ابعاد کعبه را وسیع کرد و حجر اسماعیل را داخل کعبه قرار داد. ورودی در را روی زمین قرارداد و یک در جدید برای مسجد الحرام ساخت تا حاجیان از یک در وارد شوند و از در دیگر بیرون بروند. این شکل کعبه همان شکلی بود که قبل از سیل در زمان قریش وجود داشت .

تخریب دوباره کعبه در حمله حجاج بن یوسف
حجاج بن یوسف ثقفی، فرمانده سپاه اموی در سال 73 هجری بعد از محاصره مکه، دستور داد تا شهر را با منجنیق گلوله باران کنند که کعبه هم آسیب دید . حجاج بن یوسف بعد از فتح شهر و کشتن عبدالله بن زبیر به دستور عبدالملک اموی، کارهای اضافه ای که ابن زبیر کرده بود را تخریب کرد و کعبه را به شکل قبل از زمان ابن زبیر ساخت که ابعاد آن هنوز هم به همان شکل باقی مانده است.

بردن حجر الاسود به بحرین
در سال 317 هجری، حکومت قرامطه به مکه حمله کردند و حجر الاسود را کندند و با خودشان به سرزمین خودشان، بحرین بردند. حجر الاسود بعد از 22 سال از این تاریخ به مکه برگردانده شد.

ویران شدن 3 دیوار کعبه با سیل
در ماه شعبان سال 1039 هجری، سیلی عظیم آمد و سه دیوار کعبه را ویران کرد و فقط دیوار جنوبی ماند. حدود 4 هزار نفر هم کشته شدند. سلطان مراد چهارم عثمانی، اقدام به بازسازی کعبه کرد و آن را مجددا ساخت که بنای آن همین است که این روزها می بینیم.

سیلی دوباره در زمان جنگ جهانی دوم
در سال 1360 هجری برابر با سال 1320 شمسی و در اوج جنگ جهانی دوم سیلی عظیم وارد مسجد الحرام شد. این سیل یکی از 70 سیل ثبت شده در تایخ مکه بود که عکس های آن موجود است.

گروگانگیری در مسجدالحرام، کشته شدن مردم و خسارت به کعبه
در اولین روز قرن پانزدهم قمری یعنی اول محرم 1400 برابر با 20 آبان 1358 شمسی 500 سلفی به مسجدالحرام حمله کردند و نماز گزاران را به گروگان گرفتند. در 2 هفته در گیری شدید بین آنها و نیروهای امنیتی علاوه بر کشته شدن 400 نفر، مسجد و کعبه هم خساراتی دید.

آخرین بازسازی و تعمیرات
آخرین بازسازی داخلی و بیرونی کعبه 20 سال قبل در 1414 هجری انجام شد. بند کشی سنگ ها، بازسازی چوب سقف ها پی ریزی کف و نصب سنگ مرمر روی کف کعبه از جمله این تعمیرات بود .

کعبه در طرح توسعه جدید
تصاویر جدیدی که از مکه منتشر شده نشان می دهد که پلی مدور دور کعبه کشیده شده است. این پل دو تنی با عرض 12 متر، ارتفاع 13 متر و قطر 92 متر به تازگی دور کعبه کشیده شده است تا محل طواف معلولین و کم توانان باشد. ایجاد فضای جدید برای طواف که سطحی بالاتر از زمین دارد، بحث هایی را درباره صحیح بودن طواف روی این پل مطرح کرد که مراجع تقلید نیز به آن پاسخ گفتند. متن کامل استفتائات درباره طواف روی پل فلزی جدید را اینجا بخوانید.
در طرح جدید توسعه مسجد الحرام ظرفیت طواف از 48 هزار نفر در ساعت به 110 هزار نفر در ساعت می رسد. این طرح که توسط 3 هزار کارگر در حال اجراست، در سال 2015 رونمایی خواهد شد و قرار است طواف دور کعبه در 3 طبقه انجام شود.

حَجَرالاَسود، به معنی سنگ سیاه در عربی، سنگی است سیاه‌رنگ که بر دیوار پایه کعبه از اماکن مقدس اسلامی در شهر مکه نصب شده‌است. حَجَرالاَسود سنگ شکسته‌ای است به قطر حدود ۵۰ سانتیمتر که امروزه تکه‌های آن با یک بَست نقره‌ای به هم نگه داشته شده‌است. همچنین طواف به دور کعبه از این سنگ آغاز می‌گردد.^[۱]

حجر الاسود چیست و چه فضیلتی دارد (ببینیم)

تاریخچه

در دوران پیش از اسلام، در جای جای جزیرة العرب پرستشگاه‌هایی ساده قرار داشت که قبایل عرب بت‌های خود را در آن می‌گذاشتند و در آن جا برای عبادت جمع می‌شدند. در هر یک از این پرستشگاه‌ها سنگی «مقدس» جاسازی شده بود که رابط بین زمین و آسمان بود. معروف‌ترین این پرستشگاه‌ها کعبه، در شهر مکه، بود و «حجر الأسود» یا سنگ سیاه، سنگ مقدّس آن بود. به جز آن، پرستشگاهی در شهر «غَیمان» در یمن قرار داشت و «حجر الأحمر» یا سنگ سرخ، سنگ مقدّس آن بود؛ و نیز کعبهٔ شهر العَبلات در جنوب مکه، که «حجر الأبیض» یا سنگ سفید سنگ مقدّس آن بود.^[۲] پس از اسلام باقی این پرستشگاه‌ها تخریب شدند و تنها کعبه باقی ماند و پرستشگاه همهٔ مسلمانان شد.^[۳]

در سال ۳۱۷ هجری قرمطیان به مکه هجوم بردند و حجر الاسود را نیز به سرزمین خود، احساء بحرین بردند و آن سنگ مدت بیست و دو سال در یک خانه نصب بود تا اینکه در سال ۳۳۹ در زمان حکومت مطیع لله عباسی با وساطت ابوعلی علوی، حجرالاسود را که اکنون شکسته بود به مکه منتقل کرده و آنگاه در جایگاه کنونی آن در کعبه نصب نمودند.^[۴]

دیدگاه‌های مختلف

دیدگاه شیعیان

در باور مسلمانان شیعه بر اساس روایتی از محمد باقر این سنگ از بهشت آمده‌است و ابراهیم نبی و پسرش اسماعیل آن را یافتند و در ساختن کعبه از آن استفاده کردند.^[۵]

پیامبر اسلام می‌گوید: «رکن را لمس کنید زیرا آن دست راست خدا در میان خلق است و خدا با آن با مردم مصافحه می‌کند مانند مصافحه با بنده نیازمند؛ و هر که بر سر پیمان، این سنگ را لمس کند، برای او شهادت خواهد داد .»^[۶]

دیدگاه‌های علمی دربارهٔ منشأ حجرالاسود

جنس این سنگ منشأ بحث‌های فراوانی گردیده‌است. بنا به عقیده بعضی، این سنگ از بقایای آتش فشانی قدیم عربستان یا یک شهاب سنگ آسمانی است.^[۷] تا کنون جنس این سنگ از بازالت، آگاتا، شیشه طبیعی یا قطعه‌ای از یک شهاب آسمانی معرفی گردیده‌است.^[۸] از مهم‌ترین ویژگی‌های این سنگ شناور ماندن آن بر روی آب است که احتمال شهاب سنگ بودن آن را افزایش می‌دهد. در سال ۱۹۸۰ الیزابت تامسون از دانشگاه کپنهاگ نظریه‌ای را مبنی بر اینکه سنگ از محلی به نام وبر در عمان به مکه حمل شده‌است، مطرح نمود. این منطقه محل برخورد یک شهاب سنگ به زمین در حدود ۶۰۰۰ سال پیش تشخیص داده شده‌است. اخیراً این نظریه به وسیله پژوهشگران موزه تاریخ طبیعی بریتانیا مورد شک قرار گرفته‌است.^[۹]

در ادبیات فارسی

خاقانی در سفرنامه مشهور خود (تحفه العراقین) در وصف سنگ حجرالاسود این چنین سروده است :

بینی حجرش بلال کردار		بیرون سیه و درون پر انوار
آن سنگ بود خلاصه دین		بر چهره کعبه خال مشکین
نور است در آن سواد پنهان		چون در ظلمات آب حیوان
آن هندوی بکر سالخورده		بر خلق خدای مهر کرده
او را سه برادر اتفاقی		شامی و یمانی و عراقی
زانگه که ز مادران بزادند		هر چاز بخدمت ایستادند
تا روز قیام هم بدین سان		قائم بینی به امر یزدان

منابع

1. شیخ مفید، محمد بن محمد؛ المقنعه، تحقیق مؤسسه نشر اسلامی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1410ق، چاپ دوم، ص400 و نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، تحقیق، عباس قوچانی، طهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ش، ج19، ص287.
2. Grunebaum, G. E. von (1970). Classical Islam: A History 600 A.D. –1258 A.D. Aldine Publishing Company. p. 24.
3. حجازی، یاسین، قاف: بازخوانی زندگی آخرین پیامبر از سه متن کهن فارسی، شهرستان ادب
4. التنبیه و الاشراف ص ۳۷۳–۳۷۴
5. کلینی، الکافی، ج ۴، ص۲۰۵
6. «حجر الأسود و رکنهای کعبه | پژوهه تبلیغ پورتال جامع محتوای تبلیغ دینی».rcb.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژوئن ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۲۲.کاراکتر soft hyphen character در |نشانی= در موقعیت 31 (کمک); کاراکتر soft hyphen character در |archiveurl= در موقعیت 74 (کمک)
7. جامعه‌شناسی دینی جاهلیت قبل از اسلام، یوسف فضائی، ص 135-136
8. Burke, John G. (1991). Cosmic Debris: Meteorites in History. University of California Press. pp. 221–223. ISBN 978-0-520-07396-8.
9.  Grady, Monica M. ; Graham, A.L. (2000). Grady, Monica M.. ed. Catalogue of meteorites: with special reference to those represented in the collection of the Natural History Museum, London. 1. Cambridge University Press. p. 263. ISBN 978-0-521-66303-8.

• المعارف و المعاریف، ج ۲، ص ۶۹۳؛ وسائل الشیعه، ج ۹، ص ۴۰۲؛
• تاریخ تحلیلی اسلام، شهیدی، ص ۴۰.
• ویکی‌پدیای انگلیسی.
• برگرفته از دانشنامه رشد.
• ویکی‌پدیای عربی.